Preventieve ondersteuning

Preventieve ondersteuning
Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA)
Zomer 2025 bereikten Rijk, gemeenten en zorgpartijen een nieuw Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA) als aanvulling op het Integraal Zorgakkoord (IZA). Het doel hiervan is toegankelijke, betaalbare en toekomstbestendige zorg. Gemeenten spelen hierin een sleutelrol, onder andere door te investeren in wijkgerichte preventie en het verbeteren van de samenwerking tussen zorg, welzijn en het sociaal domein.
Het akkoord brengt nieuwe taken met zich mee, met de nodige extra financiering.
Deze ontwikkeling biedt kansen voor betere hulp en ondersteuning voor bewoners. Dit heeft bijvoorbeeld invloed op de ketenaanpakken Valpreventie, Kansrijke Start en Overgewicht die we aan het opzetten zijn. Ook krijgen gemeenten stevige taken in de aanpak van mentale problematiek. Daarmee vormt het een bevestiging van onze Visie Sociaal Ede 2040. We vertalen deze ambities in 2026 naar lokaal beleid als onderdeel van het Integraal Beleidskader Sociaal Domein. Tegelijkertijd houden we de komende jaren in de gaten of we het sociaal domein niet overvragen om tekorten in de zorg op te lossen.

Verbinding fysiek en sociaal domein
Een stevige verbinding tussen het sociaal en fysiek domein blijft de komende jaren belangrijk om de beweging te maken van zorg naar preventie. Bijvoorbeeld door samen te werken aan een gezonde leefomgeving. De ontwikkelingen binnen de gemeente op het vlak van gebiedsgericht werken kunnen hier de komende jaren een belangrijke impuls aan geven. Concreet komt dit tot uiting in het programma Hoogbouw Ede Zuid.

Maatschappelijke Ondersteuning
Buurt-, wijk-, en dorpshuizen
Met laagdrempelige ontmoetingsplekken versterken we de samenwerking in de sociale basis en de sociale netwerken van inwoners. In 2026 openen we nieuwe buurt-, wijk- en dorpshuizen in Ede-West en Bennekom en begin 2027 in Otterlo. We streven naar multifunctionele ontmoetingsplekken die huiskamer voor de buurt zijn.

Signalen van partners
We signaleren - met onze partners in bijvoorbeeld maatschappelijk en sociaal werk - dat meer inwoners de samenleving als complex ervaren. We zien een toename van complexiteit in de hulpvragen. Over deze signalen en wat dit betekent voor een veerkrachtige samenleving en sociale basis zijn wij in gesprek met partners. Daarnaast signaleren we met partners ook veel inzet en betrokkenheid van inwoners bij mede-inwoners en hun buurten en wijken.

Vrijwilligerswerk
In Ede verandert het vrijwilligerswerk: structurele inzet neemt af, terwijl de vraag juist groeit, vooral in de informele ondersteuning. Tegelijk neemt flexibele, kortdurende inzet toe. Dit vraagt om betere begeleiding, waardering en ruimte voor nieuwe vormen van vrijwilligerswerk. Om dit duurzaam te borgen, blijven investering en ondersteuning vanuit de sociale basis cruciaal.

Mantelzorg
De druk op mantelzorgers blijft onverminderd hoog. De oorzaken van overbelasting bij mantelzorgers zijn divers en complex. De intensiteit en duur van de zorg, de zorgvrager zelf (bijvoorbeeld zijn gedrag of psychische problemen), de kenmerken van de mantelzorger (leeftijd, gezondheid, werk) en omstandigheden zoals financiële- of huisvestingsproblemen spelen hierbij een rol. Samen met onze partners zetten wij in op het tijdig bereiken en ondersteunen van mantelzorgers.

Inclusie
De uitvoering van het VN-verdrag Handicap vordert. Het VN-comité heeft in april 2025 aanbevelingen gedaan aan Nederland, en het ministerie van VWS coördineert de opvolging daarvan. Zij verwacht van gemeenten dat zij meer ervaringsdeskundigen betrekken en een actief (inclusie)beleid voeren om mensen met een beperking volwaardig te laten deelnemen aan de samenleving.
Vanuit de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen verwacht het ministerie de komende tijd van gemeenten een actievere rol in het verzamelen van meldingen, het versterken van meldpunten en het bevorderen van bewustwording.

Preventieve jeugdhulp
De jeugdhulpketen en het preventieve jeugdveld staan onder druk. Belangrijke oorzaak is de combinatie van toenemende (complexiteit van) hulpvragen en een krappe arbeidsmarkt. Dit leidt steeds vaker tot ‘opstopping’ in de jeugdhulpketen. Zo leiden wachtlijsten bij het Sociaal Team of bij de jeugd-GGZ er toe dat preventieve voorzieningen zoals het CJG niet tijdig kunnen opschalen bij complexe problematiek en langer (overbruggings)hulp moeten bieden.
 De komende jaren wordt de reikwijdte van de jeugdhulp(plicht) beperkt als onderdeel van de Hervormingsagenda Jeugd: hulpvragen worden zoveel mogelijk opgepakt in voorliggende, vrij toegankelijke en bij voorkeur collectieve voorzieningen, in plaats van in individuele jeugdhulptrajecten. Voor de meest kwetsbaren blijft jeugdhulp altijd beschikbaar.
Bovenstaande ontwikkelingen vergroten de urgentie om te (blijven) investeren in preventieve ondersteuning en het versterken van de leefomgevingen van jeugdigen.

Onderwijsondersteuning
Specialistisch Ondersteuner Jeugd
Sinds 2015 werkt Ede aan de doorontwikkeling van de Specialistisch Ondersteuner Jeugd (SOJ), als opvolger van de succesvolle pilot Specialistisch Ondersteuner Huisarts (SOH), om jongeren met psychische en psychosociale problematiek dichtbij en snel passende hulp te bieden. De SOJ fungeert als schakel tussen huisarts, sociale teams/TTJ en specialistische jeugdhulp. Ondanks bewezen meerwaarde staan de samenwerkingsafspraken met huisartsen onder druk. Dit komt door juridische knelpunten, personeelskrapte en onduidelijkheid over verantwoordelijkheden. Er worden drie scenario’s onderzocht om de functie toekomstbestendig te maken, met voorkeur voor positionering van de SOJ binnen het gemeentelijke toegangsteam. Eind 2025 wordt hierover een besluit genomen.

Lokale Educatieve Agenda 2025-2029
Lokaal wordt samen met het primair- en voortgezet onderwijs, kinderopvangorganisaties en samenwerkingsverbanden onderwijs gewerkt aan een Lokale Educatieve Agenda 2025-2029 (LEA) om gezamenlijk de speerpunten voor de komende jaren te bepalen. De visie en ambities worden in 2025 in gezamenlijkheid vastgesteld, waarna vervolgens per jaar een uitvoeringsprogramma wordt opgesteld.

Beëindiging Nationaal Programma Onderwijs
Na een periode van 4 jaar eindigt de inzet van NPO-budget. Tijdens en na de coronaperiode kon de gemeente met rijksbudget scholen en ander partners ondersteunen om de corona-achterstanden weg te werken. Deze middelen vallen halverwege 2025 weg. Dit betekent dat voor alle activiteiten die we momenteel subsidiëren vanuit NPO vanuit dit budget vanaf 2025 geen subsidie meer kan worden aangevraagd of ontvangen. Enkele activiteiten kunnen we voortzetten met andere middelen. Het gaat hierbij om uitbreiding uren schoolmaatschappelijk werk in het po en vo en jongerenwerk in het voortgezet onderwijs.

Wetsvoorstel van school naar duurzaam werk 2026 - 2029
Onder voorbehoud van landelijke politieke besluitvorming treedt op 1 januari 2026 het wetsvoorstel van school naar duurzaam werk in werking. Dit wetsvoorstel heeft als doel om kansengelijkheid onder jongeren te vergroten door betere begeleiding mogelijk te maken bij de overgang van school naar school, van school naar werk en bij het behouden van werk. Het wetsvoorstel bestaat uit 4 samenhangende maatregelen:

1. Scholen (praktijkonderwijs, voortgezet speciaal onderwijs en mbo-niveau 1 en 2) bieden aanvullende loopbaanbegeleiding tijdens het onderwijs en na diplomering, gericht op de overgang naar vervolgonderwijs of werk;
2. Doorstroompunten bieden jongeren zonder startkwalificatie tot 27 jaar (was 23 jaar) begeleiding terug naar school of naar werk;
3. Gemeenten bieden jongeren tot 27 jaar meer preventieve en passende ondersteuning terug naar school, naar werk of een combinatie van beide (mogelijk door aanpassing van de Participatiewet);
4. Partijen (onderwijs, gemeenten, Arbeidsmarktregio en zorg) werken verplicht samen in een aanvullend regionaal programma.

Nieuwkomersonderwijs
De huidige instroom van asiel-statushouders bestaat nog steeds overwegend uit alleengaanden. Het aantal gezinnen met statushouders, is relatief laag (ongeveer 30% van de instroom). Het aantal kinderen van arbeidsmigranten dat nieuwkomersonderwijs volgt, stijgt. Dat geldt ook voor het aantal kinderen van expats.
Nieuwkomersschool De Schakel heeft op dit moment 98 leerlingen (op 1 juli 2025). Hiervoor beschikken ze over 7 groepen op twee locaties. Wanneer de nieuwe locatie in gebruik wordt genomen kunnen ze toe met 6 groepen.
Het kabinetsbeleid kan nog leiden tot een ander landschap en tot een geheel nieuw wettelijk kader. Op dit moment is nog niet in te schatten wat de impact daar daadwerkelijk zal zijn. De Eerste Kamer zal namelijk nog besluiten over een aantal belangrijke wetswijzigingen rond asiel en migratie maar ook over het Nieuwkomersonderwijs, waarover de Tweede Kamer recent een besluit heeft genomen.

Gezondheidsondersteuning
Landelijk gezondheidsbeleid
Landelijk zijn verschillende partners en kennisinstituten hard getroffen door de bezuinigingen van het kabinet Schoof. Dit heeft invloed op de lokale ondersteuning vanuit het Voedingscentrum, de organisatie JOGG (Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst) en de Gezonde School. Hierdoor verwachten we de komende jaren minder grote stappen te zetten op het vlak van Gezonde School(kantines) en gezond aanbod bij sportverenigingen en buurt-, wijk- en dorpshuizen. Tegelijkertijd worden de komende periode de belangrijke ontwikkelingen vanuit de nieuwe Volksgezondheid Toekomstverkenning vertaald naar een nieuwe landelijke nota gezondheidsbeleid. Ook heeft het ministerie van VWS een nieuwe preventiestrategie gepubliceerd. Deze kaders vertalen we in 2026 verder door naar lokaal beleid als onderdeel van het Integraal Beleidskader Sociaal Domein.

Uit de gezondheidsmonitors van de GGD blijkt dat verschillen in gezondheid tussen doelgroepen groot blijven. De komende jaren proberen we deze verschillen te verkleinen door extra aandacht te geven aan de meest kwetsbare gebieden in Ede. Ook blijkt dat mentale gezondheid een belangrijk aandachtspunt blijft de komende jaren. Zowel het AZWA als het IZA omschrijft een grote verantwoordelijkheid voor gemeenten rond de mentale gezondheid van volwassenen. Wij bereiden ons -binnen de IZA-regio Vitale Gelderse Vallei - voor op deze nieuwe taken. Vanuit het IZA en AZWA is daarnaast veel aandacht voor samenwerking tussen het medisch en sociaal domein.

Huisvesting statushouders
Vanuit de Huisvestingswet heeft Ede de wettelijke taak om statushouders te huisvesten. Gelet op de krappe woningmarkt is dit een uitdaging. Het afgelopen jaar bestond de instroom in Ede voor zeker 70% uit alleengaanden. Voor die groep zijn er in Ede weinig passende woningen beschikbaar, mede omdat we voor hen 2-kamerwoningen, studio’s of kamers beschikbaar willen stellen. Mede door het aantal verkamerde woningen uit te breiden, hebben we tot 1 juli 139 personen kunnen huisvesten.

We zetten in op het starten van de inburgering zodra bekend is dat mensen gekoppeld zijn aan Ede. Met de inburgering proberen we statushouders zo snel mogelijk onderdeel te laten zijn van onze Edese samenleving. Het kabinetsbeleid kan echter leiden tot een ander landschap en tot een geheel nieuw wettelijk kader. Op dit moment is nog niet in te schatten wat de impact daarvan daadwerkelijk zal zijn, aangezien de Eerste Kamer nog zal besluiten over een aantal belangrijke wetswijzigingen, waarover de Tweede Kamer recent een besluit heeft genomen.