Individuele ondersteuning

De vraag naar maatwerkvoorzieningen neemt de komende jaren verder toe. Dit komt doordat mensen ouder worden, de gemiddelde leeftijd hoger wordt en mensen langer thuis willen en moeten wonen. Met de nieuwe visie sociaal domein 2040 ‘voorkomen is beter dan genezen’, zetten we in op preventie en gezondheid van inwoners, om daarmee duurdere zorg te voorkomen of uit te stellen waar dat mogelijk is. Zo verhogen we het welzijn van onze inwoners en dempen we de autonoom groeiende vraag naar ondersteuning. Het doel is een vitale samenleving en het toegankelijk en betaalbaar houden van de zorg.

Zomer 2025 bereikten Rijk, gemeenten en zorgpartijen een nieuw Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA) als aanvulling op het Integraal Zorgakkoord (IZA) Dit heeft naast extra taken voor de gemeente op het gebied van preventie (zie ook programma 2), ook impact op individuele voorzieningen, zoals Wmo-maatwerk en de sociaal teams. Denk aan nieuwe samenwerkingsvormen met huisartsen en wijkverpleging, afspraken over palliatieve zorg en extra inzet op zorgfraude. Het is op dit moment nog niet duidelijk wat de consequenties van het AZWA gaan zijn, en of wij hier voldoende financieel voor gecompenseerd gaan worden. De effecten op de uitgaven van de Wmo worden gemonitord.

WMO Individuele ondersteuning
Het aantal ouderen neemt toe en mensen worden steeds ouders. Tegelijkertijd zijn er de komende jaren minder mensen die mantelzorg kunnen verlenen er is er minder toegang tot de verpleeghuizen. Hierdoor neemt de behoefte aan individuele ondersteuning via de Wmo toe. Daarnaast stijgen de personeelstekorten. De uitgaven stijgen door de autonome groei en hogere vraag naar voorzieningen. Onze aandacht richt zich op het behouden van de kwaliteit en het intensiveren van de samenwerking met de sociale basis. Naast een financieel duurzaam perspectief werken we aan effectief inzetten van het schaarse personeel in de zorg. Zo willen we de ondersteuning toegankelijk en beschikbaar houden voor inwoners die dit het hardst nodig hebben.

Vraagafhankelijk Vervoer/Valleihopper
Het aantal inwoners dat gebruik maakt van de Valleihopper neemt toe door de autonome groei van het aantal inwoners in de gemeente Ede, maar ook door vergrijzing. Op 1 januari 2025 is een nieuwe vervoerder gestart voor de Valleihopper. De kwaliteit en de stiptheid zijn verbeterd ten opzichte van 2024. Personeelskrapte onder chauffeurs is blijvend onder onze aandacht. Met een continu klanttevredenheidsonderzoek meten we regelmatig de tevredenheid over het vraagafhankelijk vervoer.

Beschermd Wonen en Maatschappelijke opvang
Afsprakenkader 2026 t/m 2029 voor Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang
Het college stelt eind 2025 één afsprakenkader vast voor de samenwerking tussen de gemeenten in de regio van 2026 tot en met 2029. De gemeente Ede voert de taken uit voor maatschappelijke opvang uit voor alle gemeenten in de Valleiregio. Voor Beschermd Wonen geldt dat de gemeente Ede eveneens voor de kleinere gemeente (Rhenen, Renswoude en Scherpenzeel) alle taken uitvoert. De grotere gemeenten in de Valleiregio waaronder Barneveld, Veenendaal en Wageningen voeren zelf taken uit als de toegang tot Beschermd Wonen. Voor alle gemeenten is Ede verantwoordelijk voor de inkoop en contractbeheer.

Doordecentralisatie van Beschermd Wonen
De bedoeling van de decentralisatie van Beschermd Wonen is dat alle regiogemeenten zelf verantwoordelijk worden voor het beschermd wonen van hun inwoners. Deze decentralisatie vindt niet eerder plaats dan 2027 (waarschijnlijk pas per 1 januari 2028) en ligt wederom voor aan een nieuw kabinet.

Volumecompensatie Beschermd Wonen
Bij het opstellen van voorliggende begroting zijn er nog onduidelijkheden of de centrumgemeenten van het Rijk compensatie in 2026 ontvangen voor volumestijgingen binnen de Wmo Beschermd Wonen. In 2024 vond er geen volume compensatie plaats. In 2025 vond gedeeltelijke compensatie plaats. Tegen het licht van een stijging van het aantal aanmeldingen, een wachtlijst die groeit en een uitstroom naar reguliere woningen die minder soepel verloopt, is de onzekere volumecompensatie een financieel risico (zie ook risicoparagraaf).

Van Beschermd Wonen naar Beschermd Thuis
In het licht van een groeiende ondersteuningsvraag en de mogelijkheden die cliënten hebben om met meer zelfstandigheid om te gaan, zetten we in 2026 de lijn uit eerdere jaren om cliënten sneller te laten doorstromen van Beschermd Wonen (wonen in een instelling met 24-uurs toezicht aanwezig) naar Beschermd Thuis (scheiden wonen en zorg met ambulante ondersteuning en 24-uurs bereikbaarheid/beschikbaarheidsdienst).

Uitstroom uit Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang
De gemeente Ede maakt samen met de gemeenten in de Valleiregio afspraken over de huisvesting van aandachtsgroepen en wettelijk urgenten (Wet versterking regie volkshuisvesting). Duidelijke afspraken zijn nodig omdat door- en uitstroom uit beschermd wonen, de maatschappelijke opvang en de vrouwenopvang stagneert. Dit verhoogt de druk op de instroom in beide opvangvormen. Voor de opvang wordt daarom een beroep gedaan op onconventionele opvangvormen. We zien hierin dus een toename.

Dagopvang
In 2026 wordt de openstelling van de 7 dagen per week dagopvang voortgezet. De voortzetting zorgt voor een betere en meer continue opvang van mensen die begeleiding nodig hebben om hun leven op de rails te krijgen. De dagopvang biedt structuur, rust en ondersteuning, wat essentieel is voor het herstel en de doorstroom van cliënten.
We hopen voor een jaarronde nachtopvang voor daklozen een definitieve locatie te hebben en anders een tijdelijk locatie tot het moment dat we een definitieve kunnen openen.

Regionaal Actieplan Dakloosheid
In 2026 gaan we aan de slag met het Regionaal Actieprogramma Dakloos. Onze ambitie daarin is helder: samen bouwen we in de Valleiregio aan een duurzaam, integraal zorglandschap dat dak- en thuisloosheid voorkomt, opvang biedt waar nodig, en mensen ondersteunt richting een stabiele, zelfstandige toekomst.
In ons Regionaal Actieplan Dakloosheid hebben de onderdelen van deze landelijke aanpak een plek gekregen. Dat betekent: meer focus op preventie, het versterken van lokale samenwerking en het streven om voldoende, passende woonvormen voor mensen die uitval riskeren of al dakloos zijn te realiseren. Hier wordt in 2026 een vervolg aan gegeven in de vorm van een plan om de shift van 'opvang eerst' naar 'wonen eerst' te kunnen maken.

Werk en Participatie
Vanuit de nieuwe wet Van school naar duurzaam werk ondergaat de Participatiewet een verandering: jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt krijgen de juiste begeleiding en ondersteuning richting economische zelfstandigheid. De ondersteunende preventieve rol van de gemeente wordt vormgegeven in samenwerking met de onderwijsregio, het Doorstroompunt Vallei en de arbeidsmarktregio.
Het Rijk herijkt de infrastructuur van de arbeidsmarktregio's. Vanaf 1 januari 2026 is er één herkenbaar regionaal loket -een Werkcentrum- voor werkzoekenden, werkgevers en werkenden die van werk naar werk willen bewegen.

Inkomensvoorziening
De achterliggende leidende beginselen van de Participatiewet in Balans zijn vertrouwen, menselijke maat en vereenvoudiging. Het eerste spoor van de herziening van de Participatiewet, Participatiewet in Balans wordt voor een deel in 2026 gefaseerd ingevoerd, een ander deel in 2027. De belangrijkste in te voeren wijzigingen in 2026 omvatten de vereenvoudiging van aanvragen, het niet hoeven toepassen van de 4-weken zoektermijn voor jongeren in een kwetsbare positie, ruimte om een uitkering met terugwerkende kracht toe te kennen en het recht van de inwoner om eigenstandig de maatschappelijke participatie vorm te geven. De bepalingen rond handhaving en invordering worden versoepeld zodat het college meer mogelijkheden heeft om passend te reageren op een overtreding. Van het Wetsvoorstel Proactieve dienstverlening SZW wordt de invoeringsdatum in 2026 verwacht. De wet heeft tot doel om het gebruik van regelingen te bevorderen en de bestaanszekerheid te vergroten. De gemeente krijgt de bevoegdheid inwoners actief te wijzen op uitkeringen en voorzieningen waar zij mogelijk recht op hebben.
De studietoeslag voor studenten met een functiebeperking zal vanuit de Participatiewet overgeheveld worden van de gemeente naar Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO).
Het Wetsvoorstel Proactieve dienstverlening SZW heeft tot doel om het gebruik van regelingen te bevorderen en de bestaanszekerheid te vergroten. De gemeente krijgt de bevoegdheid inwoners actief te wijzen op uitkeringen en voorzieningen waar zij mogelijk recht op hebben.

Stadspas - faillissement aanbieder
Begin 2025 is de implementatie en uitvoering van de stadspas gegund aan Groupcard, die per 1 januari 2026 zou starten in Ede. Enkele maanden later is Groupcard failliet gegaan. Dit betekent dat we opnieuw gaan aanbesteden om een stadspas in Ede te realiseren. De verwachte startdatum van de stadspas verschuift daarmee in de tijd.
Een deel van de opstartkosten zullen hiermee ook gaan verschuiven naar het volgende kalenderjaar. In een volgend P&C product zullen we vragen om de niet uitgegeven opstartkosten van 2025 mee te nemen naar 2026, aangezien de verwachting is dat deze kosten wel gemaakt zullen worden, echter pas later.

Schulddienstverlening
In juni 2025 heeft het demissionair kabinet het Nationaal Programma Armoede en Schulden (NPAS) gepresenteerd. Het programma focust op de inzet van eenvoudiger armoedebeleid door ondersteuning simpeler en toegankelijker te maken. Daarnaast wil het kabinet armoede en de langetermijneffecten hiervan, met name op kinderen, tegengaan.

Inwoners met geldzorgen moeten eerder in beeld komen en hulp kunnen ontvangen. Hiervoor zijn meerdere plannen in ontwikkeling, zoals de Wet Proactieve Dienstverlening en pilots met de Belastingdienst om betalingsachterstanden aan gemeenten te communiceren voor de vroegsignalering.
Gemeenten worden gestimuleerd om de basisdienstverlening schuldhulpverlening in te voeren, waarmee de verschillen in uitvoering en kwaliteit van hulp kleiner worden. Er ligt meer nadruk op het bieden van begeleiding tijdens en na het schuldentraject.

Het is een landelijke trend dat meer mensen hulp zoeken bij financiële zorgen. Tegelijkertijd signaleren we dat schuldregelen complexer wordt. De doelgroep heeft vaak te maken met diverse problematiek en er wordt meer rekening gehouden met de afloscapaciteit, wat de relatie met schuldeisers lastiger maakt.

Gemeenten blijven betrokken bij de hersteloperatie kinderopvangtoeslag door het bieden van de brede ondersteuning toeslagenaffaire. In 2025 is er een wet vastgesteld met kaders voor de gemeentelijke ondersteuning. Gedupeerden ontvangen ondersteuning op vijf leefgebieden, waarna ze een nieuwe start kunnen maken.

Jeugdhulp
Hervormingsagenda: wetsvoorstel reikwijdte
Om de specialistische jeugdhulp in de toekomst beschikbaar te houden voor de meest kwetsbare jeugdigen zijn een aantal bewegingen ingezet. Vanuit de Hervormingsagenda wordt landelijk gewerkt aan richtlijnen voor sterke lokale teams waarbij de samenwerking met de huisartsen en jeugdhulpaanbieders van groot belang is. Met het wetsvoorstel Reikwijdte dat in het najaar ter consultatie opengesteld wordt, wordt de jeugdwet afgebakend. Dit ondersteunt de beweging om te zorgen voor een sterke stevige en gezonde sociale (pedagogische basis) met vrij toegankelijke voorzieningen en geeft antwoord op de vraag wat is jeugdhulp en of de gemeente gehouden is om die jeugdhulp aan te bieden.

Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming
Met de voorjaarsnota heeft het kabinet geen ruimte gevonden voor de transitiekosten van het Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming. Ook een koersbesluit over de inrichting van het stelsel is uitgesteld. Met de val van het kabinet Schoof is het niet de verwachting dat er in 2025 nog een koersbesluit wordt genomen, inclusief middelen, om het regionaal veiligheidsteam duurzaam in te richten. Gelet op de landelijke ontwikkelingen en het uitblijven van wetgeving is besloten om het regionaal veiligheidsteam in het Gelderse deel van de regio JeugdFV per 1 april 2025 stop te zetten. Hiermee vallen we terug op de bestaande structuur. We doen onze uiterste best om de geleerde lessen binnen de bestaande structuur te borgen. Dit leidt mogelijkerwijs wel tot oplopende kosten.

EU-richtlijn ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld
Op 7 mei 2024 heeft de Raad van de Europese Unie de EU-richtlijn ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld goedgekeurd. De lidstaten hebben tot 14 juni 2027 om de richtlijn om te zetten naar nationale wetgeving. De richtlijn bevat minimumregels voor de omschrijving van de strafbare feiten en voor sancties en verjaringstermijnen ervan. Verder bevat de richtlijn maatregelen om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld te voorkomen en worden er normen in vastgesteld ter bescherming van slachtoffers van deze misdrijven. De gemeente is verantwoordelijk voor de preventie van huiselijk geweld en de zorg aan slachtoffers. Met de richtlijn komen er mogelijk extra taken voor gemeenten bij. De exacte invulling van de wettelijke taken van gemeenten hangt af van de implementatie van de richtlijn in de Nederlandse wetgeving. Deze ontwikkeling heeft mogelijk ook inhoudelijke en financiële gevolgen voor Programma 2 Preventieve ondersteuning.

Opvang ontheemden en asielzoekers
Ede biedt onderdak aan Oekraïense ontheemden en asielzoekers. Daarnaast heeft Ede de wettelijke taak om statushouders te huisvesten. Ede biedt aan 440 ontheemden Oekraïners onderdak medio 2025. De opgave voor Ede is vastgesteld op 660 opvangplekken. Deze groep heeft tot maart 2027 recht op opvang vanuit de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. De verwachting is dat in de loop van 2026 over de toekomstige verblijfsstatus van deze groep meer duidelijk wordt.

Vanuit de Spreidingswet heeft Ede een wettelijke opgave van 330 asiel-opvangplekken. Ede biedt de mogelijkheid om 400 asielzoekers op te vangen verdeeld over twee locaties. De bestuursovereenkomsten met het COA lopen voor de locatie Kop van Deelen tot 31 maart 2028 en voor de locatie Galvanistraat tot en met 30 juni 2030. In februari 2026 volgt vanuit de cyclus van de Spreidingswet een nieuwe indicatieve opgave. Hierna volgt eind 2026 een nieuw verdeelbesluit.